تحقیق بررسی تطبیقی سیاست خارجی ایران در مواجهه با غرب در عصر صفویه و قاجار

دسته بندي : علوم انسانی » تاریخ
 
فهرست مطالب
 
چکیده    10
فصل اول    12
کلیات تحقیق    12
1-1 بیان مسئله    13
1-2 ضرورت انجام تحقیق    14
1-3 اهداف و فرضیه های پژوهش    15
1-4 تعریف متغیرها و پیش فرض ها    16
1-4-1 سؤالات تحقیق:    16
1-4-2  فرضيه‏هاي تحقیق:    16
1-5 تعريف واژه‏ها و اصطلاحات فني و تخصصی    17
فصل دوم    19
بررسی اندیشه سیاسی و سیاست خارجی در دوران صفویه    19
( با تمرکز بر شاه عباس اول)    19
2-1 روابط ایران با غرب از آغاز دوره صفویه تا عصر شاه عباس اول    21
2-2روابط خارجی شاه عباس اول با غرب    24
2-2-1 روابط خارجی شاه عباس اول با اسپانیا و پرتغال    24
2-2-3 روابط خارجی شاه عباس اول با هلند    50
فصل سوم    60
روابط خارجی ایران در عصر قاجار با تکیه بر دوره فتحعلی شاه    60
3-1 جهان در آستانه سلطنت قاجار    61
3-2 روابط ايران و انگلستان‏ در زمان فتحعلی شاه    67
3-3 روابط ايران با روسيه‏ در دوره فتحعلی شاه    77
3-4 روابط خارجی ايران و فرانسه در دوره فتحعلی شاه    86
فصل چهارم    92
عناصر دال مرکزی پیشرفت و زوال در دوره صفویه و قاجار    92
4-1 عناصر دال مرکزی پیشرفت در دوره صفویه    93
4-1-1 وجود دشمنی قدرتمند و متعصب(عثمانی)    93
4-1-2 تغییر ساختار نیروی نظامی و تقویت بنیه آن    101
4-1-3 انسجام اجتماعی و سیاسی با تکیه بر هویت شیعی    106
4-1-4 برخورد عزتمندانه و هوشمندانه با کشورهای بیگانه به ویژه اروپائیان    108
4-1-5 ثبات سیاسی و تقویت اتحاد داخلی    111
4-1-6 شکوفایی اقتصادی    114
4-1-7 استفاده هوشمندانه از نیروی سوم    117
4-2 عناصر دال مرکزی زوال در دوره قاجار    118
4-2-1 عقب ماندن از آهنگ رشد و توسعه جهان جدید    118
3-2-2 مشکلات داخلی    123
3-2-3 ضعف بنیه نظامی و عقب ماندگی ارتش    125
4-2-4 بی کفایتی و بی لیاقتی فتحعلی شاه و درباریان قاجار    128
4-2-5 عدم درک صحیح درباریان از تحولات جهان جدید    131
فصل پنجم    136
نسبت میان روابط خارجی با ایدئولوژی داخلی ( مذهب) در دوره صفویه و قاجار    136
5-1 نسبت میان روابط خارجی با ایدئولوژی داخلی ( مذهب) در دوره صفویه    137
5-1-1 تأیید مشروعیت پادشاهان صفوی از سوی علمای شیعه    137
5-1-2 همکاری علما با پادشاهان صفوی برای گسترش مذهب تشیع    141
5-1-3 نشر کتب فقهی و شیعی    146
5-1-4 همکاری با حکومت و پذیرفتن مناصب دولتی    148
5-1-5 تربیت شاگردان برای تبلیغ اصول تشیع    151
5-1-6 رابطه شاه عباس اول و علمای شیعه    153
5-2 نسبت میان روابط خارجی با ایدئولوژی داخلی ( مذهب) در دوره قاجار    155
5-2-1 تحول جایگاه روحانیت در دوره قاجار    156
5-2-2 مناسبات علما با آقا محمدخان و فتحعلی شاه قاجار    158
5-2-3 علما و سلطنت قاجار از دوره محمد شاه تا انقلاب مشروطیت    166
نتیجه گیری    171
فهرست منابع و مآخذ    176

 
چکیده
در هر حاکمیتی اندیشه سیاسی و سیاست خارجی پیوندی ریشه ای و درهم تنیده با هم دارند، از این رو به شدت از یکدیگر متاثرند. اعصار قاجار و صفوی از تاریخ معاصر ایران در ساحت اندیشه سیاسی و سیاست خارجی اهمیت فراونی دارند. تجربه های کسب شده از این دو دوره، در عرصه های یاد شده حاوی پیامدهای مثبت و منفی و عبرت های بی شماری است که می تواند راهگشای بسیاری از چالش های حال حاضر ایران اسلامی باشد. پژوهش حاضر درصدد است با توجه به این اهمیت، ابعاد و زوایای مختلف رخدادهای به وقوع پیوسته در عرصه های اندیشه سیاسی و سیاست خارجی، دوره های صفوی و قاجار را بر تکیه یکی از پادشاهان برجسته هر سلسله به صورت تطبیقی واکاوی و بررسی کند. سپس با رویکردی تاریخی درصدد پاسخگویی به این پرسش اساسی برآید که چه عناصر و دلایلی موجب تفاوت عملکرد بنیادی دو سلسله صفوی و قاجار در عرصه اندیشه سیاسی و سیاست خارجی در مواجهه با غرب شد؟ به طوری که یکی از آن ها کاملا مقتدرانه و هوشمندانه سیاست داخلی و خارجی خود را سامان بخشید و در این عرصه ها گفتمانی منسجم و قدرتمند و ثمر بخش تشکیل داد اما دیگری دچار انشقاق و وادادگی و ضعف شدید شد و همین انفعال خسارات جبران ناپذیری را برای ایران  و ایرانی به همراه آورد؟ به نظر می رسد در عصر صفوی به ویژه دوره شاه عباس اول که شاهد اقتدار ایران در عرصه های مختلف سیاست داخلی و خارجی هستیم محور اساسی تحولات، اقتدار و درایت شاهانه با تاکید بر هویت شیعی و تکیه بر پتانسیل های داخلی است اما در عصر قاجار به ویژه در  دوره فتحعلی شاه بی اطلاعی و بی کفایتی پادشاه در شناخت تحولات جهانی و تحلیل آن ها و عدم استفاده مطلوب از پتاسیل های داخلی، موجب تضعیف ایران در عرصه های گوناگون به ویژه سیاست خارجی شد.

کلید واژگان : سیاست خارجی ، صفوی ، قاجار ، غرب، ایدئولوژی ، اندیشه سیاسی
 
Abstract
In each and every sovereign, there is a profound and well intertwined bond between political thought and foreign policy, and hence strongly affect each other. Qajar and Safavid eras of Iranian contemporary history is of great importance in the realm of foreign policy and political thought. Experience gained from these two mentioned periods caused in positive and negative consequences and countless lessons that can be a solution to many of the current challenges in Islamic Iran. Due to the significance, dimensions and angles of the events taking place in the fields of politics and foreign policy; the present study tries to review Safavid and Qajar eras by relying upon one of the outstanding kings of each period for comparative analysis. And then, using the historical approach, answer this basic question that what elements and reason caused in the difference in fundamental function of political thought and foreign policy of Safavid and Qajar dynasties? So that one of them quite powerfully and intelligently organizes its domestic and foreign policies and forms a powerful, coherent and fruitful discourse in this arena; But the other faces with extreme weakness, submission and passivity, which brings irreparable damages to Iran and Iranians? It seems that basis of developments, especially in Shah Abbas I wherein we witness the authority of Iran's domestic and foreign policy in different areas; the Base of transformation, are royal authority and wisdom emphasizing on Shiite identity and relying on the domestic potential, while in Qajar era, especially the in the era of Fath Ali Shah, ignorance and incompetence of the king in the analysis and understanding of global developments and Lack of optimal use of the internal potential, weakened Iran in various fields, especially foreign policy.
key words: Foreign policy, Safavid ,Qajar, the West, Ideology,Political Thought





فصل اول
کلیات تحقیق
 
1-1 بیان مسئله
سابقه فعاليت وزارت امور خارجه ايران به دو قرن مي‌رسد. اما روابط خارجی سابقه و پیشینه ای به قدمت ظهور تمدن ها دارد. با روی کار آمدن خاندان صفوی و تولید هویت ملی با محوریت تشیع فصل جدیدی از مناسبات ایران با دنیا به ویژه غرب گشوده شد که عمدتا ریشه در مقابله با امپراطوری‌ عثمانی‌ با تفکرات خشک و متعصبانه مذهبی داشت.این فرصت و دشمن مشترک به علاوه توسعه فعالیت های اقتصادی و تجاری خارجی باعث شد کـشورهای اروپائی کوششی برای برقراری روابط دوستانه و اتحاد با ایران جدید داشته باشندکه البته این مهم  در دوره صفوی با اتخاذ  تاکتیک ها و استراتژی های هوشیارانه - به ویژه در دوران شاه عباس اول در تعامل با غرب ( سیاسی و اقتصادی ) انجام پذیرفت.
بعد از صفویه و تقریبا تا پايان قرن 18 ميلادي، امور مربوط به روابط خارجي به شکل ارتباطات میان رجال دربار با کشورها تعریف می شد و تا دوران قاجار و فتحعلی شاه پایگاهی به نام وزارت خارجه وجود خارجی نداشت. اما از ابتداي قرن نوزدهم كه انتصاب سفراي ايران در كشورهاي خارجي و يا پذيرش سفيران خارجي در ايران آغاز شد،کم کم دولت ايران به فكر تأسيس وزارتخانه جديد «امور خارجه» افتاد.